“Δι’ εσόπτρου”, της Νίκης Μαραγκού

Μετά την ευγενή παραχώρηση σχετικής άδειας από τις Εκδόσεις ΜΕΛΑΝΙ  αναδημοσιεύουμε αποσπάσματα του διηγήματος της μακαριστής Νίκης Μαραγκού “Δι’ Εσόπτρου”, από τη συλλογή της “Ο Δαίμων της Πορνείας.

“Δι’ εσόπτρου”, της Νίκης Μαραγκού

Εργαλεία σκαρπάρη

… Τον είχε βρει ένας ανιψιός του μετά την εισβολή να γυρίζει τους δρόμους άρρωστος, χαμένος. Είχε περάσει τα 70, ήθελε να μπει σ’ ένα γηροκομείο να πεθάνει. Του ‘δωσε μια γωνιά στο μαγαζί του, ένα τραπέζι και μια καρέκλα κι ο Σπύρος ξανάπιασε την παλιά του τέχνη, άρχισε να διορθώνει παπούτσια. Έκανε και μπότες με τομάρι. Μόνο αυτός ήξερε πώς να μαλακώσει το τομάρι, πώς να φτιάξει με μεγάλη επιμέλεια μπότες. Η δουλειά τον ξανάνιωσε, άρχισε να αποκτά πελατεία, νοίκιασε δικό του μαγαζί, μια τρύπα έστω, αγόρασε κρεβάτι, γκάζι για να μαγειρεύει, μεταχειρισμένα. Μάζευα παπούτσια και του τα ‘παιρνα. Έβαζε τέτοια τέχνη να τα φτιάξει που ντρεπόμουν όταν μου ζητούσε 3 σελίνια για αμοιβή, τιμές, αλλά και νόμισμα, άλλων καιρών.

Yποδηματοποιός, εργαλεία

Ένα λεπτό» μου έλεγε όταν πήγαινα στο μαγαζί του, και τραβούσε μια παλιά βαλίτσα κάτω από το κρεβάτι του. Εκεί είχε φυλαγμένα τα ακουστικά του, που τα έβαζε μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Κατά τ’ άλλα ήταν θεόκουφος. Τα απογεύματα φορούσε καθαρό πουκάμισο, πώς τα ‘πλενε εκεί μέσα ούτε εγώ δεν ξέρω, και πήγαινε βόλτα, αφού άφηνε ένα χαρτόνι στην είσοδο του μαγαζιού «ΘΑ ΓΥΡΙΣΩ ΣΕ ΛΙΓΟ ΣΠΥΡΟΣ ΣΚΑΡΠΑΡΗΣ». Μια μέρα έβγαλε με καμάρι από τη βαλίτσα του ένα μικρό βιβλιαράκι και μου το ‘δωσε. «ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ» έγραφε απέξω σε πράσινο εξώφυλλο και από κάτω «Τοποθεσίαι και τοπωνύμια του χωριού Βατυλή – Αμμοχώστου Κύπρου».

Δι’ Εσόπτρου, Βατυλή Αμμοχώστου Κύπρου

«Το ‘γραψα για να θυμούνται οι νέοι» μου είπε, «μου το τύπωσε ο Χαμπής ο τυπογράφος που έρχεται στο λουτρό. Του έκαμα ένα ζευγάρι μπότες με τομάρι και του πλήρωσα και 20 λίρες. Μου τύπωσε 100. Και τώρα θα γράψω τα ονόματα της τέχνης μου, πώς γινόταν το τομάρι, πώς έλεγαν το τακούνι, τα ράμματα, κανένας δεν τα ξέρει πια».

Εκείνο τον καιρό έλειπα πολύ και αραίωσαν οι επισκέψεις μου στον κ. Σπύρο. Ένα πρωί, κατεβαίνοντας από το αυτοκίνητο, είδα κάτι ακουστικά στο χώμα και κοίταξα τρομαγμένη απέναντι. Τα μαγαζιά και το μπορντέλο είχαν καεί.

«Τι έγινε;» ρώτησα τον Παύλο, που σταμάτησε την ξυλοσχιστική μόλις με είδε.

«Πήρε φωτιά η κουρτίνα των κοριτσιών από τη σόμπα του γκαζιού και κάηκαν όλα, ευτυχώς ο Σπύρος είχε πάει να αγοράσει δέρμα και ο Στέφανος ήταν στο λουτρό. Τον Σπύρο τον πήρε ο γιος του στη Λάρνακα. Δεν μου είχε πει ποτέ πως έχει γιο, δεν ήξερα πού να τον βρω, ίσως είναι πιο καλά εκεί, γέρος άνθρωπος θα τον φροντίζουν», αλλά λίγες μέρες μετά βρήκα κάτω από την πόρτα μου ένα σημείωμα «Πρέπει να βρω μαγαζί, θέλω να με βοηθήσεις Σπύρος Σκαρπάρης Λάρνακα» κι ακολουθούσε μια καθαρογραμμένη «διευθ. και τηλ.». Και βγαίνοντας  από το εργαστήρι είδα στον τοίχο του καμένου μαγαζιού ένα χαρτόνι καρφωμένο που έγραφε «διά παραγγελίας Σπύρος Σκαρπάρης, Οδός Ζενίθ 16, Προσφυγικός Συνοικισμός Αγίοι Ανάργυροι, Λάρνακα».

Στους επόμενους μήνες ο κ. Σπύρος πηγαινοερχόταν στη Λευκωσία. Προσπάθησα να τον βοηθήσω να πάρει ένα μαγαζί άδειο τουρκικό πάνω στην πράσινη γραμμή, πήγαμε μαζί στην Επιτροπή Διαχείρισης Τουρκοκυπριακών Περιουσιών, αλλά σκαλώναμε στη γραφειοκρατία, ούτε προσφυγική ταυτότητα δεν είχε, κάναμε αιτήσεις και περιμέναμε. Ο ίδιος ήταν απελπισμένος. Έξι μήνες στο συνοικισμό, διόρθωσε 3 παπούτσια. Ήταν απόμερα και υπήρχε ήδη παπουτσής.

Έμπαινε χειμώνας όταν μου τηλεφώνησε μια μέρα ένας νεαρός άντρας.

«Είμαι ο γιος του Σπύρου» είπε, «του Σκαρπάρη, ο πατέρας μου πέθανε χτες και θα γίνει σήμερα η κηδεία του στην εκκλησία της Αγίας Θέκλας».

Βρήκα την εκκλησία, νεόκτιστη, όπως όλος ο συνοικισμός στην οδό Σελήνης. Οι κόρες του, ούτε αυτό το ήξερα, μαυροφορεμένες να κλαίνε γοερά. Γύρισα σπίτι απόγευμα και ξάπλωσα. Οι ακτίνες του ήλιου έμπαιναν από τα παντζούρια κάνοντας σχέδια στον καθρέφτη, θυμήθηκα το βιβλιαράκι του, θα είναι το μόνο που υπάρχει τ’ άλλα κάηκαν, σκέφτηκα, και τρόμαξα μήπως το έχασα. Έψαξα πολλή ώρα, το βρήκα σ’ ένα συρτάρι του γραφείου μου και διάβασα:

Τα εν παρενθέσει εξηγούνται μετά:

(Βουνάρια) (Κουμάσιης) Βασιλικά (Αγ. Ευστράτιος) (Αγ. Φώτιος) (Στραοποταμός) (Αλέφεντης) (Στεφάνη) (Παναγία της Στεφάνης) (Αρχάγγελος) (Λάκκοι) (Λίμνη του Τσούρου) Μαραχούσια (Νησί) (Γύρος) (Λαούμια) Σαράντα-σκάλες (Σπήλιος του Μέτσιου) Τερικλίμαχρης (Πετρο-συκιά) (Αρκάτζια) Μεράες Περνέρες Νιοχώρκι Καμάρες (Συκαμιά) (Ρουσιάς) (Κρεβατίνη) (Κόμμα) (συβρί Τσεππέ) Στέρνες (Λιάρτες) (Πόρτα) (Πάγκος) (Κουστιάτες) (Δεκαοκτώ-σκάλες) Αλμυρίθκια Καθαρή (Μερίτζιες) Λαχανάς (Κολοπίζος) (Κολυμπάς) (Χτεγιάς) (Λισιήνες)(Λίμνη) Κλίνικας Άγκουλος (Καπόνι) Ποταμός Γιαλιάς (Αυκολιά της πέτρας) (Ποταμός Καθουλιάρης) (Ρόπας) (Γερούβαλης) Αγία Δημητρού (Ρατζιού) (Ζεπετίνι) Συκαμιές Μαζερό Σιερκά και το Μαντρισμένο. Κόκκινες. Μολοσιά. Κοκκινοκούδταλα (Τριπόρτης) Σπηιάρι. Καμηλάρης (Καμίνη) (Σορός) Μακρά (Καταλύμματα) (Κορώνη) Βουπιά (Μαραθκιές)(Χαλκόβουνος) (Παναγιές) (Μουλλαμέρην) (Τζιεγκί Τσεππέ) Πλευρές. Χαμπελάς Αθασιά Ελιά Τουμάρικα. Κόκκινες. (Μάντρες) Σόρτζιες (Λαξιά).

Τα εν παρενθέσει εξηγούνται ως εξής:

Ο κάμπος της Βατυλής, Vatyli Famagusta

Το Βουνάρι είναι ένα μικρό ύψωμα βορείος του χωριού. Μετά προχωρούμε παρακάτω είναι το περβόλιν του Ανδρέα Ττουμπκή που ονομαζόταν Κουμάσιης, Άγιος Ευστράτιος κα Άγιος Φώτιος ήταν παρεκλήσια της Στεφάνης τους πρώτους Χριστιανικούς αιώνες. Είναι στην άκρην του Στραοποταμού. Ο Στραοποταμός είναι μικράς αποστάσεως για ναν στραγγούν τα νερά της Λαξιάς μέσα στις Λισιήνες-Λίμνην όπως τα γράφουμε αργότερα. Αλεφέντης ονομάζεται το περβόλιν της Αποστόλας Χρ. Μαυρόλουκα. Το αγόρασεν ο Χριστοδουλής από κάποιον Τούρκον που ονομάζετο Αλή Εφέντης και έμειναν έτσι το όνομα στο χωράφι· Στεφάνης ήταν το χωρίον τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους εκεί που έιναι η εκκλησία της Παναγίας και η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ είναι έξω από το παρεκλήσι της Παναγίας της Στεφάνης είναι ο τάφος του Χ΄΄ Γιώρκου Ζαχαριάδη. Επειδή επροτοστάτισεν να κτιστεί και τα περισσότερα έξοδα τα έκαμεν ο ίδιος είχεν απαίτησιν όταν πεθάνει να θαφτή εκεί. Αλλή η τότε Αγγλική διοίκηση δεν επίτρεπε να γίνη αυτό και έμεινεν άταφη δυο μέρες επηγαίνοντο και ερχόταν οι συγγενείςτου και μετά επήραν άδειαν και εθάφαντον εκεί. Τα δυο παρεκλήσια περίπου 100 μέτρα το ένα από το άλλο πλησίον του δρόμου προς το τουρκικόνο χωρίον

Σίντα: Μετά προχωρούμεν προς τα βορειοανατολικά είναι οι Λάκοι. Υπάρχουν λάκκοι που εποτίζαν τα πρόβατα. Λίμνη του Τσούρου είναι ένα κομμάτι χωράφι που ανήκεν στον πατέρων του Κόφτη και του Πατσαλή και του Ήμισου και ήταν προέκτασις της Λίμνης και των Λισιήνων όταν ήταν βαρυχειμωνιά εγέμιζεν νερόν.

Νησί: Είναι ένα ύψωμα από τον Τράχωνα που προχωρεί μέσα στην Λίμνην που είναι κατώτερη η επιφάνεια της.

Γύρος: Είναι παρακάτω από το Νησί είναι σχήμα ημικυκλικόν από τον βορράν από Ανατολάς και από τον νότον είναι φηλόν από τον τράχωνα όπως το Νησί ενώ κάτω είναι προεκτάσεις της Λίμνης. Μετά είναι τα Λαούμια. Τα έκαμαν για να περνούν νερόν από τον υδατοφράκτην τον λεγόμενον πάγκον τον οποίον θα δούμεν αργότερα, για να ποτίζουν τα χωράφια των Σαράντα σκαλών  και της Σίντας.

Σπήλιος του Μέτσιου: Είναι ένα μεγάλο λατομείο επέρναν από αυτόν πέτρα και είχε ένα κομάτι χωράφι μπροστά του που ανήκεν εις έναν Τούρκον που ονομαζόταν Μέτσιος. Τερικλίμαχρος είναι και αυτό μεγαλύτερος σπήλιος με κολώνες και επέρναν και από αυτόν πουρόπετρα για οικοδομικούςσκοπούς και άλλην χρήσιν είναι και οι δύο με τον σπήλιον του Μέτσιου πάνω σε έναν ψηλόν βράχον. Τρικλί μαχράς: Εις την τουρκικήν εξηγιέται σπήλιος με καμάρες. Πετροσυτζιά. Στην τοποθεσία αυτήν υπήρχεν μια μεγάλη συκιά. Εβλάστησεν ανάμεσα των πετρών.

Τα αρκάτζια: Είναι τα μακρυνότερα χωράφια του χωριού συνορεύουν με το Τσιφλίκι της Απαλίστρας με τα χωράφια της Πυρκάς τα χωράφια των Γενάγρων του Μαρθοβούνου της Μουσουλίτας και του Στρογγυλού.

Συκαμιά: Ήταν μια μεγάλη συκαμιά στο χωράφι του Χατζήπουπα πίσω από τον πάγκον που την έκοψεν ο κεραυνός και μετά εξέρανεν εγώ την ενθυμούμε. Ρουσιάς. Είναι ένα χωράφι πίσω από τον πάγκον προς τα βοριά που ανήκεν στο Χ’’ Χριστόδουλον Χ’’Αυξεντίου Χατζηγέρον από το χωρίον μας και ονομάσθη Ρουσιάς από την κάτοθιν υπόθεσιν. Ένας χωριανός μου το όνομα του Μαϊμάρης ο πατέρας της Κκαφίνας ενοικίασεν σταχύδια σε ένα Τούρκον που λεγόταν Ρούσος γιος του Χαμουζά από το χωρίον μας. Στο δρόμον τον ηύρεν ο βοσκός λεγόμενος Χ’’Ζαχαρίας και αυτός από το χωρίον μας και του επαραπονέθη γιατί δεν του έδωσεν αυτού τα σταχύδια και τα έδωσεν του Τούρκου. –Τότε ο Μαϊμάρης του είπεν πήγαινε και τάιστα εσύ. Και  ο Χ’’Ζαχαρίας επήγε έδιωξεν τον αδελφόν του Ρούσυ που έβοσκε τα πρόβατά του. Ο αδελφός του Ρούσου ήταν ένας βουβός μόλις μισοάρθρωνεν μερικές λέξειςεπήγεν αμέσως στο χωρίον και ηύρεν τον Ρούσον μέσα εις το καφενείον και του είπεν τα καθέκαστα. Τότε ο Ρούσος εσηκώθη θυμωμένος  και είπεν τώρα να πάω να πιω το γαίμαν του. Επήρεν μια ππάλαν και εκαβαλλήκεφεν τον άλογο και εξεκήνισεν τρέχωντας. Όταν επέρναν από το Τουρκικόν καφενείον ένας Τούρκος του είπεν εμέναν να μου φέρης την κεφαλήν του. Όταν εβγήκεν από το χωρίον που επήγαινεν τρέχωντας τον είδεν ο Χ’’Ζαχαρίας και άφησεν τα πρόβατα στον σύντροφο του τον Χαραλάμπη του Λούρου και ετράβησεν τρέχοντας προς τον Στρογγυλόν για να σωθή. Εν το μεταξύ τον έφτασεν ο Ρούσος μέσα στο χωράφι που εγράψαμε. Μέσα στο χωράφι είχεν θυμωνιές και τον έτρεχεν γύρω γύρω τις θυμωνιές στην ώραν την πολύν ο Χ’’Ζάχαρης εκουράσθη εξαντλήθησαν οι δυνάμεις του και έγυρεν ανάσκελα πάνω στην θυμωνιά. Τότε ο Ρούσος εδοκίμασεν να κατεβή από το άλογο και του έπεσεν η ππάλα τότε ο Χ’’Ζάχαρης την άρπαξεν και τον αποτέλειωσεν. Μετά ο Χ’’Ζάχαρης εφοβήθη μήπως έρχονται και οι άλλοι Τούρκοι επήγεν στον Στρογγυλόν να σωθή. Έξω από τον Στρογγυλόν είχεν Τούρκους βοσκούς και ήδαν την σκηνήν και επήγαν και έπιασαν τον Χ’’Ζάχαρην και τον εδήσαν πάνω στον στύλλον μέσα στο καφενείον και τον κτυπούσαν και τον εβασάνιζαν. Εν το μεταξύ εσυναντήθηκαν και οι χριστιανοί του Στρογγυλού για να τον γλιτώσουν και έγινε συμπλοκή. Μια γυναίκα η Φρανγκού λεγόμενη χριστιανή από τον Στρογγυλόν επλήγωσεν ένα Τούρκον με το δικράνι και επέθανεν. Επληγώθησαν δε πολλοί και από τες δυο πλευρές. Εν μεταξύ έφθασεν η αστυνομία από το χωρίον μας και εγλύτωσαν και κατεδικάσθη 4 χρόνια φυλακήν. Η υπόθεση αυτή όπως έμαθα συνέβηκε περίπου το 1910. Και έτσι έμεινε το όνομα του χωραφιού Ρουσιάς.                             

Κρεβατίνη: Είναι μια έκτασις 1½ τετραγωνικού μιλίου περίπου καυκάλα ημικλινής στον βορρά έχει ύψος 80 μέτρα περίπου και εις τον νότον τελείως χαμηλή ισώπεδης με τα χωράφια Κόμμα. Είναι κομμένη η Κρεβατίνη στη μέση. Το έκαμαν για να περνούν νερό το Χειμώνα από την λίμνη και να ποτίζουν τα χωράφια.

Την περνέραν το καλοκαίρι ήταν δρόμος για να κουβαλούν τα δεμάτια.

Συβρι Ττέπε: είναι στα βοριοδυτικά της Κρεβατίνης και είναι το ψηλότερον μέρος αυτής και έχει πουρόπετραν για οικοδομικούς σκοπούς.

Λιάρτα: Είναι το μέρος που έπαιρναν χώμα και έκαμναν τον πάνγκου πόρτα. Είναι η πόρτα του υδατοφράκτη όπως γράφουμε παρακάτω.

Πάγκος: Είναι υδατοφράκτης καμωμένος από πέτρες και χώμα. Τον έκαμαν επί Αγγλοκρατίας για να περνούν νερόν να ποτίζουν τα χωράφια των Σαραντάσκαλων και της Σίντας και των περνέρων. Είναι φυτευμένος εκατέρωθεν με αυκαλύπτους και ακακίες. Το σχέδιον ήαν όπως έγραφα και προηγουμένως για να περνούννερόν από τα λαούμια στις σαράντα σκάλες και την Σίνταν αλλά εματεώθη διότι οι ιδιοκτήτες των χωραφιών που περιβαλόνται μέσα στην λίμνη δεν εδέχθησαν την προσφερωμένην τιμήν ως αποζημίωσην και εματεώθη το σχέδιο. Μόνον σε μερικές περιπτώσεις όταν ήταν πολυομβρία εκλείαν την πόρτα και εμάζευεν νερόν και μετά την άνοιγαν έπερναν τον νερό στο δήμμαν του μέρα και επότιζαν τον Μερράν και τες περνέρες για λίγες μόνο μέρες επειδή τα χωράφια της λίμνης ήταν σπαρμένα και θα εκαταστρέφοντο εάν έμενεν το νερόν πολλές ημέρες μέσα.

Δεκαοκτώ σκάλες: Ήταν ένα κομμάτι χωράφι ήταν του Χ’’ Πούπα και έτσι έμεινεν το όνομα του χωραφιού. Μερίτζιες: Είναι μια περιφέρεια που βλαστά ένας θάμνος ονομαζόμενος εν΄τος της Λίμνης Μερικά. Μόνον στην τοποθεσία της Λίμνης αυτής υπάρχει. Στο χωρίον μου

Κολοπίζος. Είναι το όνομα του χωραφιού που αγόρασε ο Σαλήχ Ισεΐν Ττοπήλ από τον Αυξέντην Βασιλειάδη κοντά στο περιβόλι του Κολυμπάς. Είναι το χωράφι του Βασιλάκη και πριν ήταν περβόλιν του Χ’’Θεοχάρη.

Κτενιάς: Είναι ένα κομμάτι χωράφι 4 σκάλες κυπριακές. Το αγόρασεν ο πατέρας μου Γεώργιος Χ’’Σπύρου Σκαρπάρης λεγόμενος Μαστρεγιώρκος από έναν που έκαμνεν κτένια για τις βούφες και έτσι έμεινε το όνομα του χωραφιού.

Xωματόδρομος, επαρχία Αμμοχώστου

Λισχίνες-Λίμνη: είναι η περιφέρεια που περιλαμβάνει τον Λαχανάν τε μεριτζιές την Καθαρήν τα Αλμυρίθκια ένα μέρος των Βασιλικών και την λίμνην του Τσούρου. Πριν στα χωράφια αυτά δεν εβλάσταν η σπορά και δεν τα έσπερναν. Μετά σιγά σιγά έσπερναν πολύν κριθάρι και συναφούρι σιτάρι όμως δεν έκαμναν.

Καπόνι: Είναι το όνομα του χωραφιού που είναι κοντά στο γεφύρι του δρόμου Βατυλής και Στρογγυλού δίπλα βορείος του ποταμού Γιαλιά.

Αυκολιά της πέτρας: Είναι κανάλι από τον ποταμόν Γιαλιάν.

Καθουλιάρης: Είναι ποταμός που έρχεται πλημμυριστός δεν έχει όχθους έρχεται απλωτός μέσα στα χωράφια όταν είναι πολυμβρία και τα νερά του απλώνουν μέσα στην λεγόμενη λίμνη – Λιχίνες.

Ρόπας: Είναι το όνομα ενός χωραφιού κοντά στο Ροπή που το αγόρασεν ο Χ’’Χριστόδουλος ο λεγόμενος Χ’’Γέρος από κάποιαν Τούρκισσαν που ελέγετο Ροτζιό Γερούναλη. Είναι το όνομα του περολιού του Γιωργή του Ιωάννη Ζεπετίνι. Εκεί είνα ένας λάκκος πριν έπερναν νερό οι κάτοικοι του Στρογγυλού για να πίνουν και για άλλην χρήση. Είναι κοντά στον δρόμον Στρογγυλού προς Άρσος και από τον δρόμον προς την Βατυλή.

Τριπόρτης: Είναι ένα σπήλιος με 3 εισόδους.

Καμίνι: Είναι ένα μικρό ύψωμα και υπάρχουν σημεία ότι στους παλαιούς χρόνους έκαμναν ασβέστην.

Σορός: Είναι ένα μικρό οροπέδιον όπως τον σορόν και τα χωράφια που βρίσκονται στα πλάγια που ονομάζονται σορός.

Καταλύμματα: Είναι μια περιφέρεια όπως άκουσα όταν ήμουν νέος από γέροντες, ότι στην περιφέρεια αυτήν κατέκλυσαν τα στρατεύματα του Ριχάρδου του Λεόντιου θυμούμαι κατέβαλαν την Κύπρον το 1191 μ.Χ. προς την πορείαν για την Λευκωσίαν.

Κορώνη ή Αγ. Κορώνη: Είναι ένας πολύ ψηλός λόφος. Τα χωράφια που είναι στα πλάγια του ονομάζονται Κορώνη. Μαραθκιές: Στην περιφέρεια αυτήν βλαστά ένα φυτό σαν θάμνος αλλά δεν είναι θάμνος τα φύλλα του είναι λεπτά και το στέλεχος του αδύνατο. Όταν είναι ζέστη έχει μιαν αποκρουστική μυρωδιά και όταν το πλησιάσει άτομον με λεπτή επιδερμίδα και το αγγίξη τότε σηκώνη φυσαλίδες το δέρμα του. Μάλλον σε αυτή την περιφέρεια βλαστά. Πριν που εκαλλιεργούσαν τα χωράφια με ξύλινον ή και με το σιδερένειο άλετρον εβλαστούσαν πολλές άλλοι όταν έφεραν τα τράκτορ σχεδόν ελείψαν, αλλά εβλαστούσαν μόνο λίγα πάνω στους όχθους και στις άκρες των δρόμων. Χαλκόβουνος: Είναι ένα μέτριο ύψους βουνό και τα χωράφια που είναι στα πλάγια του ονομάζονται Χαλκόβουνος. Παναγιές: Στην περεφέρειαν αυτήν στους παλαιούς χρόνους υπήρχεν ένα παρεκλήσι.

Μουλλαμέρης είναι ένα μεγάλο κομμάτι χωράφι νοτίος του χωριού και ανήκεν σε ένα Τούρκον που ονομαζόταν Μουλλά-Ομέρ και έμεινεν το όνομα του χωραφιού.

Τζιεγκή-Τσεππέ. Στα ελληνικά εξηγεί ψήλωμα της λάντας. Είναι εκεί που είναι το σπίτι του Λούκα Χρ. Πελεκάνου. Μάντρες: Στην τοποθεσία αυτήν πριν πολλά χρόνια είχεν μάντρες των προβάτων. Λαξιά λέγεται: Όταν είναι πολυομβρία αρχίζει από τα χωράφια του Σορού, προχωρεί νοτίος από το σπιλιάρι και τον Τριπόρτην μετά από τον Μουλλαμέρην νοτίος του χωριού, μετά από τα ανατολικά και τελευταία βοριοανατολικά του χωριού καταλήγει μέσα στον Στραοποταμόν και από τον Στραοποταμόν μέσα στην Λίμνη-Λισιήνες έρχεται πλημαντόν όως τον καθουλιάρην χωρίς όχθους μέσα στα χωράφια είναι μικράς διαρκείας 2-3 ώρες ενώ ο καθουλιάρης μπορεί να τρέχει και 2 μέρες.

ΚΑΤΑΤΟΠΗΣΙΣ

Το Βουνάρι είναι προς το Βορρά. Μόλις βγούμε από ο χωριό. Μετά παρακάτω είναι το περβόλι του Ττουπακή λεγόμενον Κουμάσιης και τα Βασιλικά. Μετά προχωρούμεν στα Βοριανατολικά είναι ο Άγιος Ευστράτιος, ο Αγ. Φώτιος, ο Στραοπόταμος, το περβόλι της Αποστόλας λεγόμενον Αλέφεντης μετά είναι η τοποθεσία Στεφάνη που είναι τα παρεκλήσια  Αρχάγγελος και Παναγία. Μετά είναι οι λάκκοι και η λίμνη του Τσούρου. Μετά είναι τα Μαρχούσια το Νησί ο Γύρος τα Λαούμια οι Σαράντα Σκάλες ο Σπήλιος του Μέτσιου ο Τερικλίμαχρας και η Πετροσυτζιά. Αυτά όλα είναι στα Βοριοανατολικά του χωριού.

Μετά αρχίζουμε στα βόρεια μακρινά όπως έγραφα και προηγουμένως είναι τα Αρακάτζια. Στρεφόμαστε προς τα πίσω είναι οι Μερράες οι Περνέρες οι Νιοχώρκοι που είναι κοντά στο χωρίον Στρογγυλός. Μετά είναι η Καμάρες η Συκαμιά, ο Ρουσιάς, η Κρεβατίνη, η Συβρί Ττεππέ το Κόμμα (οι Στέρνες οι Λιάρτες η Πόρτα, ο Πάγκος οι Κουτσιάτες, οι Δεκαοκτώσκαλες τα Αλμυρίδκια η Καθαρή, οι Μεριτζιές, ο Λαχανάς, ο Κολοπίζος, ο Κόλυμπος, ο Κτενιάς ο Κλίνικας, ο Άγκουλος το Καπόνι, ο ποταμός Γιαλιάς, η Αυκολιά της πέτρας, ο ποταμός Καθουλιάρης ο Ρόπας ο Γερουβάλης και η Ρατζιού. Όλα αυτά από τα Αρκάτζια μέχρι το Βουνάρι είναι στο βόριο μέρος του χωριού. Μετά στα βορειοδυτικά είναι η Αγία Δημητρού το ζεπετίνη οι Συκαμιές το Μαζερό και η Σιερκά και το Μαντρισμένο. Μετά εις τα δυτικά του χωριού είναι οι Κόκκινες Μολοσιές και τα Κοκκινοκούρδαλα. Μετά εις τα νοτιοδυτικά είναι ο Τριπόρτης το Σπηλιάρι ο Καμηλάρης το Καμίνι ο Σορός τα Μακρά τα Καταλύματα και η Κορώνη. Μετά στον Νότον του χωριού είναι τα Βουπιά οι Μαραθκιές, ο Χαλκόβουνος, οι Παναγιές, ο Μουλαμέρης η Τζεγκή Ττεππέ και νοτιανατολικά είναι οι Πλεύρες. Μετά προς τα ανατολικά είναι ο Χαμπλάς η Αθασιά, η Ελιά. Τα Ττουάρκα οι Κόκκινες οι Μάντρες και οι Σόρτζιες.

Η ταυτότητα του χωριού

Η Βατυλή ευρίσκεται εις το κέντρον της Μεσαορίας, εις τον δρόμον Λευκωσίας-Αμμοχώστου μεταξύ των χωριών Άσσια και Λύση. Κάτοικοι κατά την εισβολήν υπολογίζονται γύρω στους 1900-2000 Έλληνες χριστιανοί και 800-900 Τούρκοι. Εκκλησίες: Εντός του χωριού υπάρχουν 2. Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του οποίου εορτάζετο η μνήμη είναι εις ο κέντρον του χωριού και νοτίως αυτής περί τα 500 μέτρα περίπου είναι το παρεκλήσι της Αγ. Βαρβάρας η μνήμη της εορτάζετο την 4ην Δεκεμβρίου.

Η Βατυλή είναι τέτοια η τοποθεσία της που έχει ποικίλην γη από όλα τα χώματα κοκκινογήν – ασπρογήν – μαυρόχωμα – γρίζο και λισιηνότοπον. Οι περισσότεροι κάτοικοι του χωριού πριν το Β΄ Παγκόσμιον Πόλεμο ασχολούνταν εις την γεωργίαν και την κτηνοτροφίαν. Είχεν πολλά πρόβατα και πολλούς βοσκούς. Είχεν και πολλούς τεχνίτες από όλα τα επαγγέλματα. Κτίστες, υποδημοτοποιούς, πελεκάνους, σιδηρουργούς, ράφτες την εποχήν εκείνη ήταν μόνο ο Κεφάλας, ο Μακάριος και ο Κίτσιος. Οι γεωργοί εκτός από τα δημητριακά ασχολούνταν και με την βαμβακοκαλλιέργεια και επότιζαν με τα παλιοξύλινα αλακάθκια με σχοινί από κληματζίδες και κάδους τα οποία εγύριζαν τα ζώα. Και ως εκτούτου είχαν πολλά γαϊδούρια και παρήγαγαν και πολλές μούλες. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιούσαν 4-5 ίπους επιβήτωρες. Τα ζώα αυτά ήταν υπό έγκρισης κυβερνητικήν κτηνιάτρου και να είναι κανονικής σωματικής διάπλασης. Για μικρόσωμα ζώα δεν εδίδετο άδεια να χρησιμοποιηθούν. Ο τότε Άγγλος αρχικτηνίατρος Ρόμπερτ Ρόουν είπεν ότι ο ίππος του Χριστόδουλου Σ. Ιωνά (Κούλλουρου) ήταν ο ανώτερος επιβήτωρας της Κύπρου αν και ήτο και μονόφθαλμος το οποίον συνέβηκε από τον προκάτοχον του από το Διόριος-Κερύνειας. Κατά διαστήματα ερχόταν Γάλλος αξιωματικός και αγόραζεν για το γαλλικό στρατόν. Έρχετουν και αγόραζεν και ο Μεχμέτ Κουτσιούκ από την Λευκωσίαν ο πατέρας του Φαζίλ Κουτσιούκ που ήταν Αντιπρόεδρος όταν ανακηρύχθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία. Ο Κουτσονή εφορούσε σάκκο-βράκα και στην κεφαλήν φέσι. Ένας άλος γιος του που ήταν πάντα μαζί του εφορούσεν παντελόνι και Κάσκα και σάκκον. Την εποχήν εκείνην οι γεωργοί εκαλλιεργούσαν τα χωράφια με ξύλινον άλετρον και μετά έφεραν τα σιδερένεια και αργότερα τα τράκτορ. Το θέρισμα εγίνετο με το δρεπάνι και μετά οι μεγάλοι γεωργοί έφεραν θεριστικές μηχανές και τις έσειρναν τα ζώα και μετά κομπάγια. Όταν εθέριζαν με το δρεπάνι η με την μηχανή τα έδιναν δεμάτια και μετά τα μετέφεραν με τα αμάξια στα αλώνια και μετά τα σκορπούσαν σε στρογγίλο σχέδιον και τα αλώνιζαν με την δουκάνην που την έσυρναν τα ζώα. Η δουκάνη ήταν καμωμένη από δύο ή και τρία τεμάχια σανίδια μάκρος 2 μέτρα περίπου 3 ίντζες πάχος ενωμένα και έβγαζαν σχισμές στο κάτω μέρος και μέσα σε αυτές εφάρμοζαν τα τεμάχια πυριτόλιθου (αθκιάτζια) για τον σκοπόν αυτόν είχε ειδικούς τεχνίτες λεγόμενους (αθκιακάριες). Τα εφάρμοζαν γραμμές αλλά ρομβοηδές να μην έρχονται όλα στην ίδια γραμμήν. Το μπροστινό μέρος της δουκάνης ήταν φηλόν λοξά κομμένον για να μην βουττά και να μαζεύη τα κλαδιά. Πάνω στην δουκάνην εκάθητο ένα άτομο και διεύθυνε τα ζώα. Όταν ετεμαχίζονταν καλά τα κλαδιά τα εγύριζαν με το δικράνιν μετά τα εγύριζαν με το ξυλόφτιαρον δυο τρεις φορές εως ότου να γίνη το άχυρον. Μετά το εμάζευαν σορόν και το ανέμιζαν με τα θερνάκια και μετά όταν εχώριζεν το σιτάρι ή κριθάρι τα εκαθάριζαν με τα αρβάλια από τα κοντύλια. Μετά τα έδιναν βουνάρι το σιτάρι ή κριθάρι και ότι δήποτε άλλο δηλαδή συφουνάρι ρόβι, φαβέττα και έρχετουν ο κορτζής και το εσφράγιζε γυρόν και από πάνω. Μετά έρχετο ο Μεμούρης με ένα εργάτην με δύο δοχεία που ελέγονταν αμπούστες και τα δυο μαζί τα ελογάριαζαν 1 κιλόν και κάθε 10 κιλά έπερνεν η κυβέρνηση 1 κιλόν τη λεγόμενην δεκατίαν. Αυτό εγίνετο επί αγγλοκρατίας και κατηργήθη το 1924 ή 1925 τότε καταργήθη και το παλαιόν ημερολόγιον. Το Σιτάρι, το κριθάρι και οτιδήποτε άλλο και το άχυρον όσοι είχαν αμάξια το εκουβαλούσαν με σακκούλες. Όσοι δεν είχαν αμάξια τα εκουβαλούσαν με τα ζώα μέσα στα σακκιά. Τα σακκιά ήταν καμωμένα με νήμα από βαμβάκι και τα ύφεναν ο Μιχάλης, ο Σακαάς από την Λύση. Εκουβάλησα και εγώ όταν ήμουν ελεύθερος κοντά στον πατέρα μου, μέσα στα σακκιά με τα ζώα. Κατά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά ήλθαν πολλές ανομβρίες και κρίσις εις την γεωργίαν μερικοί γεωργοί έδωσαν τα κτήματά τους στα παιδιά τους, αλλά πολλούς επουλήθηκαν και τα έπειασαν οι Βασιλειάδηες πολλές φορές με τις σηκουέστρα.

Όποιον δρόμον έπαιρνες έξω από το χωρίον αυτό το χωράφι είναι του Βασιλάκη αυτό είναι του Αυξέντη αυτό είναι της Αφροδίτης αυτό είναι της Αθηνάς και ούτω καθ’ εξής. Τουλάχιστον το ¼ ή το 1/5 των χωραφιών περιήλθε εις χείρας τους και ως τούτου πολλοί κάτοικοι του χωριού έγιναν εργάτες οι περισσότεροι. Ένεκα της κρίσης και τες ανομβρίες επήγαιναν εργάτες και από τους καλύτερους γεωργούς εις τα στρατιωτικά έργα. Και μετά που άρχισαν οι οικοδομικές εργασίες και άλλες επιχειρήσεις εις τις πόλεις μέχρι που έγινε η εισβολή διεσκορπίσθησαν στις όλες ελεύθερες περιοχές της Κύπρου.

Country lane, Cyprus

Πριν πάρα πολλά χρόνια την 23ην Απριλίου που εορτάζετε η μνήμη του Αγ. Γεωργίου εγίνετο μικρό πανηγύρι στην αυλήν της εκκλησίας μέχρι να τελειώση η θεία λειτουργία και μετά εγίνοντο Ιπποδρομίες έξω από το χωρίον στον δρόμον Λευκωσίας. Μετά όταν έγινε και η άσφαλτος ο δρόμος της έκαμναν μέσα στις λισιήνες σε στρογγυλόν σχέδιον όπως τον ιππόδρομον της Λευκωσίας. Έκαμναν έρανον και εδίδαν πρώτον και δεύτερον βραβείο. Έφερναν άλογα από όλην την επαρχίαν αλλά δεν επιτρέπετουν να λάβουν μέρος άλογα που είχαν κερδίσει στις ιπποδρομίες της Λευκωσίας.
Η τοποθεσία αυτή των λισιήνων που εγίνονταν οι Ιπποδρομίες είναι τελείως ισόπεδη. Μιαν φορά που ήλθεν ο Άγγλος Κυβερνήτης και του έκαμε εντύπωσιν και ότι τέτοιο Ιππόδρομο δεν έχει στην Αγγλίαν.

Ο συντάξας
Σπύρος Γ. Σκαρπάρις
Εκ Βατυλής
Ιούνιος 1986

Δι’ Εσόπτρου, Βατυλή Αμμοχώστου Κύπρου

Το δωμάτιο είχε πια σκοτεινιάσει. Στον καθρέφτη έβλεπα να σχηματίζονται μία μία οι κοιλάδες, τα υψώματα και τα χωράφια της Βατυλής. Ήλιοι χρυσοί στόλιζαν τα Βασιλικά, τον Άγιο Φώτη, τις Στέρνες, την Κορώνη.

15 Αυγούστου 1991, Λευκωσία

Εκδόσεις Μελάνι, Νίκη Μαραγκού εξώφυλλο

Σημ: Το κείμενο του Σπύρου Σκαρπάρη δημοσιεύεται αυτούσιο, χωρίς διορθώσεις ή περικοπές.

Ιδιαίτερες ευχαριστίες απευθύνουμε στην κ. Ευθυμία Μπεχλιβάνη από τις Εκδόσεις ΜΕΛΑΝΙ για τη θετική και άμεση ανταπόκριση στην παραχώρηση της άδειας αναδημοσίευσης.

Νίκη Μαραγκού, συγγραφέας Αμμόχωστος

Την αιώνια ευγνωμοσύνη μας στη μακαριστή Νίκη Μαραγκού που εκτίμησε την αξία των πληροφοριών για το χωριό μας ώστε να τις περιλάβει στα γραπτά της και μαζί της αποτίουμε όλοι μας φόρο τιμής και εκτίμησης στο συγχωριανό μας Σπύρο Σκαρπάρη. Χωρίς την αγάπη του προς τη Βατυλή, τη φιλοπονία του να καταγράψει ό,τι γνώριζε και θυμόταν και το ήθος του που ενέπνευσε τη συγγραφέα, το εμπνευσμένο και συγκινητικό αυτό σύγγραμμα θα παρέμενε βορά του χρόνου, της σκόνης και της φθοράς. Αιωνία του η μνήμη!

Κατηγορίες: ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ